سوال های دینی کردی

کۆمه‌ڵێ پرسیارمان بۆ هاتووه‌ سه‌باره‌ت به‌ حوکمى خۆشه‌ویستى و دڵدارى که‌ ئایا حه‌ڵاڵه‌ یان حه‌رامه‌ ؟

وه‌ڵام پێناسه‌ى خۆشه‌ویستى(دڵدارى) : بریتى یه‌ له‌ : په‌یوه‌ندییه‌کى مۆڵه‌ت پێ نه‌دراو له‌ نێوان هه‌ر دوو رِه‌گه‌زى نێر و مێ دا به‌مه‌به‌ستى چێژ وه‌رگرتن له‌ یه‌کتر. جا پێش ئه‌وه‌ى باسى حوکمى دڵدارى یان خۆشه‌ویستى یان ئه‌ویندارى له‌شه‌رعدا بکه‌ین پێویسته‌ ئه‌وه‌ بزانین مه‌به‌ست له‌م زاراوانه‌ چین ، تا بتوانین حوکمى شه‌رعیان به‌سه‌ردا بده‌ین چونکه‌ وه‌ک گوتراوه‌ (الحکم على الشیء فرع عن تصوره) ده‌بێ له‌ پێشدا ماناو رِاستى ئه‌م زاراوانه‌مان لا رِوون بێت ، پێشه‌کى : ئه‌ڵێم ئه‌م زاراوانه‌ و چه‌ندین زاراوه‌ى په‌یوه‌ندى دار به‌م بابه‌ته‌وه‌ هه‌ریه‌ک ده‌لاله‌ت له‌سه‌ر قۆناغێک یان به‌شێک له‌م مه‌سه‌له‌یه‌ ده‌کات ، جا ئه‌م کار و رِه‌فتاره‌ به‌هه‌ر یه‌کێک له‌و زاراوانه‌ ناو بنرێت ئه‌وه‌ ناو لێنانێکى نادروست و ناته‌واوه‌ و واقیع پێچه‌وانه‌ى ئه‌وه‌یه‌ چونکه‌ له‌ مێژووى عاشقاندا که‌ نێر و مێ حه‌زیان له‌یه‌کتر کردبێ به‌بێ مۆڵه‌تى شه‌رع له‌ قۆناغێک یان به‌شێک نه‌وه‌ستاوه‌ به‌ڵکو په‌لى کێشاوه‌ بۆ یه‌کتر بینین و رِۆچوون تیایدا و چێژ وه‌رگرتن و شه‌یدا بوونى یه‌ک وه‌ بۆ پێکه‌وه‌ دانیشتن و گه‌رِان و کات به‌سه‌ربردن وه‌ بۆ ئه‌وین یه‌کتربوون و بگره‌ چه‌ندینده‌ستبازى حه‌رام و ئابرِوبه‌ر ، ئه‌مه‌ش لاى هه‌موو که‌سێک زانراوه‌ که‌ به‌ په‌یوه‌ندى بوون ناوده‌برێت بۆ نموونه‌ ئه‌و که‌سانه‌ى پێش ژنهێنانیان که‌ دڵداریان کردبێ ده‌بینى زۆر جار له‌ دواى ژنهێنانیان وازى لێ دێنن ئه‌گه‌ر ته‌نها خۆشویستن بێ ئه‌وه‌ که‌سى خۆشه‌ویست هه‌ر خۆشه‌ویسته‌ به‌ڵام دڵدارى له‌گه‌ڵ ناکات له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ژنى هێناوه‌ که‌وابوو ئه‌م دیارده‌یه‌ بریتى یه‌ له‌بوونى په‌یوه‌ندییه‌کى ناشه‌رعى له‌ نێوان هه‌ردوو رِه‌گه‌ز دا ئه‌مه‌ش ناوێکى گشتى یه‌ بۆ هه‌موو ئه‌و کردارانه‌ى هه‌ردوو لایه‌نى ئه‌ویندار ئه‌نجامى ئه‌ده‌ن واقعى پرِ خه‌م و خه‌یاڵى ئه‌وینداره‌کانیش ئه‌م رِاستى یه‌ ده‌سه‌لمێنێ ، جا ئاینى پیرۆزى ئیسلام بۆ پاراستنى رِه‌وشت و ئاین و به‌رژه‌وه‌ندى کۆمه‌ڵایه‌تى مۆڵه‌تى نه‌داوه‌ به‌وه‌ى رِه‌گه‌زى نێر و مێ په‌یوه‌ندى به‌یه‌که‌وه‌ دروست بکه‌ن ته‌نها له‌ رِێگه‌ى ژنهێنان و شوکردنه‌وه‌ نه‌بێ ئه‌مه‌ش چه‌ندین سودو به‌رژه‌وه‌ندى بۆ تاک و کۆمه‌ڵگه‌ى تیادایه‌ ، بۆ نموونه‌ ئه‌گه‌ر مۆڵه‌ت به‌ خۆشه‌ویستى بدرێ و رِه‌ها بێت هه‌ردوو رِه‌گه‌ز بواریان پێ بدرێت هه‌ریه‌که‌یان هه‌رکه‌سێکى خۆشبوێت خۆشى بوێت و په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ بکات ، له‌وانه‌یه‌ که‌سى وا هه‌بێت چه‌ند که‌سێکى خۆشبوێت و دڵ بدات به‌ چه‌ند که‌سێک ، ئایا چاره‌سه‌ر چى ده‌بێت چاره‌سه‌ریش نییه‌ ته‌نها ئه‌وه‌یه‌ خۆشه‌ویستى سنووردار بکرێت ئه‌گه‌ر که‌سێ بڵێ ئه‌ى رِاتان چى یه‌ به‌که‌سێک گه‌ر حه‌زى له‌ کچێک یان ژنێک رِێگر چیه‌ په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵدا هه‌بێت ، ئێمه‌ ئه‌ڵێین ئه‌گه‌ر پێش یه‌کتر خۆشویستن و په‌یوه‌ندى بونیان گرێبه‌ستێک (عقد) ێک نه‌بێت تا مافیان به‌سه‌ریه‌که‌وه‌ دابین و پارێزراو بکات ئه‌وه‌ کارێکى هه‌رزانه‌یه‌ و زیان به‌خشه‌ وه‌ له‌وانه‌یه‌ یه‌کێکیان یان هه‌ردووکیان سته‌م له‌ویتر یان له‌یه‌کتر بکه‌ن وه‌ به‌وه‌فابوون و رِاستکردن له‌گه‌ڵ یه‌کدا مسۆگه‌ر ناکرێت وه‌ له‌وانه‌یه‌ لایه‌نێک له‌و دووانه‌ په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ چه‌ند که‌سێکى تردا دروست بکات ئه‌گه‌ر مرۆڤ بۆى رِه‌ها بکرێت حه‌زى له‌ هه‌رکه‌س کرد خۆشى بوێ و په‌یوه‌ندى له‌گه‌ڵ دروستکات جا بۆ ئه‌وه‌ى کۆمه‌ڵێک نبنه‌ قوربانى ومافه‌کانیان بپارێزرێت پێویسته‌ عه‌قدێک هه‌بێت ئه‌م گرێبه‌سته‌ش به‌باشترین شێوه‌ ئیسلام سه‌لماندوویه‌تى که‌مافى که‌سى و ئاینى و کۆمه‌ڵایه‌تى و رِه‌وشتى تیادا پارێزراوه‌ . یه‌که‌م : بۆ یه‌کتر رِوانین پێش ماره‌ برِین ئه‌مه‌ش حه‌رامه‌ و خواى گه‌وره‌ ده‌فه‌رموێ :که‌وا بوو حوکمى خۆشه‌ویستییه‌ک یان دڵدارییه‌ک یان ئه‌وینێک هه‌موو ئه‌و موخاله‌فاتانه‌ له‌ خۆ بگرێت وه‌ک چۆن له‌ واقع داده‌یبینین بێ گومان حه‌رامه‌ و لارِێبوونێکى رِه‌وشتى گه‌وره‌ و ترسناکه‌ و کۆمه‌ڵگا ده‌بێته‌ قوربانى ئه‌و هه‌ڵه‌یه‌ چونکه‌ ئه‌م شتانه‌ له‌ ئه‌ویندارى دا رِووده‌دات : {قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَى لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ}  سورة النــور(30). دووه‌م : به‌ته‌نها له‌گه‌ڵ یه‌کبوون (الخلوة‌) پێغه‌مبه‌رى خواى صلى الله علیه وسلم ده‌فه‌رموێ : (لا یخلون رجلٌ بامرأة إلا کان ثالثها الشیطان) ترمذى رِیوایه‌تى کردووه (‌ (6/284 حدیث صحیح غریب . سێ یه‌م : ده‌ستبازى و چێژ وه‌رگرتن له‌ جه‌سته‌ى یه‌کتر (لأن یطعن فی رأس أحدکم بخیط من حدید خیر له أن یمس امرأة لا تحل له ) أخرجه الطبرانی فی الکبیر برقم  487 و صححه الألبانی فی الصحیحه برقم 226 . چواره‌م : گوێرِایه‌ڵى نه‌کردنى قسه‌ى دایک و باوک که‌ شاره‌زاترین که‌سن بۆ چاره‌نووسى کچ یان کورِ پێغه‌مبه‌ر صلى الله علیه وسلم ده‌فه‌رموێ : ( إذا جاءکم من ترضون دینه وخلقه فزوجوه...) . وه‌ چه‌ندین زیان و خراپه‌ى تر له‌وانه‌ : 1- تووشبوون به‌نه‌خۆشى (ئه‌وین) و له‌ده‌ستدانى عه‌زیمه‌ت و زاڵکردنى ئاره‌زووه‌کان به‌سه‌ر ژیرى و شه‌رعدا ، زانایان ئه‌وینیان به‌نه‌خۆشى کوشنده‌ داوه‌ته‌ قه‌ڵه‌م ته‌نانه‌ت به‌به‌شێک له‌ شیرکى داناوه‌ . 2- رِێگه‌ خۆشکردن بۆ ئه‌نجامدانى داوێن پیسى له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هۆکاره‌ بۆ زیناکردن وکارى خراپ له‌ ئاینى ئیسلامدا به‌یاساى (سد الذرائع)قه‌ده‌غه‌ کراوه‌ . 3- شکاندنى سنوورى رِه‌وشتى ئیسلامى و کۆمه‌ڵایه‌تى و په‌ره‌پێدان به‌ناپاکى و دڵنیا نه‌بوون له‌یه‌کتر . له‌ کۆتایدا ئه‌ڵێم : 1- پێغه‌مبه‌رى خوا صلى الله علیه وسلم ده‌فه‌رموێ : (  ( البرُّ ما أطمأنته إلیه النفس والإثم ما حاک الصدر ) ) چاکه‌ و شتى حه‌ڵاڵ دڵ پێى ئاسوده‌ ده‌بێ وخراپه‌ش ئه‌وه‌یه‌ دڵ پێی ناخۆش بێ . 2- ئایا ئه‌و که‌سه‌ى گاڵته‌ به‌رِه‌وشتى خه‌ڵکى تر ده‌کات پێى خۆشه‌ که‌سانى تر له‌گه‌ڵ خوشک و دایکه‌ په‌یوه‌ندیان هه‌بێت ، بۆیه‌ داواکارم له‌گه‌نجان به‌ کورِ و کچه‌وه‌ هه‌موویان شوێنى هه‌نگاوه‌کان نه‌که‌ون و ساخته‌ى شه‌یتان کاریان تێ نه‌کات و شوێنى چاره‌سه‌رى ئیسلام بکه‌ون که‌ بریتى یه‌ له‌ ژنهێنان و مێردکردن .

سوال بعدی : 

پرسیار کورِ و کچ به‌مۆبایل یان به‌ ئینته‌رنێت نامه ‌ chat بۆ یه‌کتر بنێرن حه‌رامه‌؟ئایا ئه‌و کرده‌وه‌یه‌وه‌ به‌خه‌ڵوه‌ت حساب ئه‌کرێت؟ به‌ چ به‌ڵگه‌یه‌ک

وه‌ڵام به‌ناوى خواى به‌خشنده‌ى میهره‌بان ئه‌سڵ ئه‌وه‌یه‌ له‌شه‌رعدا کچ و کورِ یان پیاو و ئافره‌ت به‌یه‌که‌وه‌ قسه‌ نه‌که‌ن مه‌گه‌ر پێویست بێت جا قسه‌کردن به‌ مۆبایل یان نامه‌ گۆرِینه‌وه‌ یان چا کردن به‌ ئینته‌رنێت به‌ بێ بوونى هۆکارێکى شه‌رعى وه‌ رِێگه‌چاره‌ى تر ببێت ئه‌و کاته‌ حه‌رامه‌ چونکه‌ له‌م سنوره‌ ناوه‌ستێ و ده‌بێته‌ ده‌رگایه‌ک بۆ شتى خراپتر به‌ڵام ئه‌گه‌ر ناچار بۆ مه‌به‌ستێکى شه‌رعى به‌کار هێنرا ئه‌وا با که‌سێکى مه‌حره‌م هه‌بێت له‌ نێوانیاندا ئه‌گه‌ر ئه‌م مه‌رجانه‌ نه‌بێت ئه‌وکاته‌ به‌ خه‌ڵوه‌ت حیساب ده‌کرێت چونکه‌ ده‌توانن به‌ نهێنى هه‌موو قسه‌یه‌ک بکه‌ن ئه‌مه‌ش جۆرێکه‌ له‌ خه‌ڵوه‌ یان ده‌توانین بڵێین خه‌ڵوه‌ى بچووک وه‌ رِێخۆشکه‌ره‌ بۆ خه‌ڵوه‌ى گه‌وره‌ . له‌ ئیمامى عومه‌ره‌وه‌ رِه‌زاى خواى لێ بێ له‌ پێغه‌مبه‌ره‌وه‌ صلى الله علیه وسلم ده‌گێرِێته‌وه‌ که‌ فه‌رموویه‌تى : : (لا یَخُلُونَّ رجلٌ بامرأةٍ إلا کان ثالثها الشیطان) رواه الترمذی برقم 2165 . ده‌بینى خه‌ڵوه‌ قه‌ده‌غه‌یه‌ به‌بێ قسه‌کردن به‌بێ کارى خراپ چ جاى قسه‌کردن و په‌یوه‌ندى و نامه‌ گۆرِینه‌وه‌ کاتێ شه‌ریعه‌تى ئیسلام خه‌ڵوه‌ حه‌رام ده‌کات چونکه‌ رِێگه‌یه‌ بۆ حه‌رام هه‌روایش قسه‌و چاتکردن ئه‌گه‌ر ناچار نه‌بوو رِێگه‌یه‌ بۆ حه‌رام وه‌ واقعی خه‌ڵکیش شایه‌ته‌ که‌ که‌سانێکى زۆر له‌ گه‌نجه‌کانمان به‌هۆى چاتى کورِ و کچه‌وه‌ زیانیان لێکه‌وتووه‌ .